Piyasa Takas Fiyatı (PTF) gün öncesi elektrik piyasalarında arz ve talebin dengeye oturtulması sürecinde belirlenen referans elektrik fiyatıdır. Sistemde elektrik üreticilerinin sunduğu satış teklifleri ile tüketcilerin alım taleplerinin kesiştiği noktada ortaya çıkan fiyat o gün için piyasada fatura edilecek elektrik birim maliyetini belirler. Bu dengeüretim planlaması ve tüketim tahminleri doğrultusunda oluşturulur. Merit order yöntemiyle en ekonomik santrallerden başlayıp en pahalıya doğru sıralanan üretim tesislerinden ihtiyaca yetecek kadar elektrik devreye alınır ve son santralin fiyatı PTF'yi oluşturur.
PTF, enerji piyasasındaki şeffaflığı sağlarken üreticiler ve tüketiciler için maliyet yönetiminin ve planlamanın önemli bir göstergesi haline gelir. Elektrik piyasasındaki arz-talep dengesine göre belirlenen bu fiyat hem üretim maliyetlerinin optimize edilmesini hem de rekabet ortamının oluşmasını teşvik eder. Böylece enerji piyasasındaki dalgalanmalara rağmen akıllı tedarik stratejileri oluşturularak ekonomik ve sürdürülebilir enerji satın alma süreçlerinin uygulanması mümkün olur.
Piyasa takas fiyatı elektrik piyasasında belirli bir saat dilimi içindeki arz ve talebin dengelendiği noktada oluşan referans fiyatı ifade eder. Üreticiler ve tüketiciler elektriğin alım ve satım taleplerini belirli eşiklere göre sunduklarında bu teklifler arasındaki kesişim noktasında ortaya çıkan fiyat o saat için geçerli PTF'yi belirler. Bu mekanizma hem şeffaflığı artırır hem de piyasa katılımcılarının maliyet ve kazanç beklentilerini dengelemesine yardımcı olur.
Elektrik piyasasında özellikle gün öncesi ve gün içi işlemlerde PTF hem üretim hem de tüketim kararlarını yönlendiren temel bir gösterge olarak kabul edilir. Merit order yöntemine dayalı hesaplamalarda en ucuz üretim tesislerinden başlayarak tüketim ihtiyacını karşılayacak santralin belirlediği fiyatPTF olarak ilan edilir. Bu sayede hem üreticiler hem de serbest tüketici statüsündeki alıcılar enerji maliyetlerinde daha öngörülebilir ve rekabetçi bir ortam elde edebilmek için PTF verilerini dikkate alırla.
Piyasa Takas Fiyatı (PTF) elektrik piyasasında bir gün öncesi planlama sürecinde belirlenen, arz ve talebin kesiştiği noktada ortaya çıkan referans birim fiyatı ifade eder. Bu hesaplama piyasaya katılan üreticiler ve tüketiciler tarafından belirlenen tekliflerin değerlendirilmesiyle yapılır. PTF hesaplamasında en önemli yöntem merit order yöntemi olarak bilinmektedir. Bu yöntemde santrallerin üretim maliyetlerine göre sıralanması sağlanır. En ekonomik üretimden başlanarak talebin karşılandığı ana kadar santraller devreye alınır. Son devreye giren santralin fiyatı, o gün için geçerli PTF olarak belirlenir.
Bu fiyat Türkiye'de genellikle EPİAŞ (Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi) tarafından belirlenir. EPİAŞ, piyasadaki tüm arz ve talep verilerini toplar, analiz eder ve günden önce PTF'yi hesaplayarak kamuoyuna açıklar. Katılımcıların gün içerisinde sunduğu talepler ve üretim rakamları göz önünde bulundurularak yapılan bu hesaplama piyasada şeffaflık ve denge sağlamaya yönelik önemli bir mekanizma olarak işlev görür. Böylece üreticiler ve serbest tüketiciler elektrik fiyatlarını bu temel gösterge üzerinden takip ederek planlama yapabilirler.
Piyasa takas fiyatları elektrik piyasasında arz ve talebin buluştuğu noktada oluşan referans fiyatı temsil eder. Bu fiyat üreticiler tarafından sunulan satış teklifleri ve tüketiciler tarafından bildirilen alım taleplerinin birbiriyle dengeleşmesi sonucu belirlenir. EPİAŞ tarafından gün öncesi planlama sürecinde hesaplanan PTF elektrik üretim maliyetleri, yakıt fiyatları, arz-talep dengesi gibi dinamik faktörlerin ışığında şekillenir. Bu fiyat üretim ve tedarik sürecinin temel maliyeti olarak kabul edildiği için PTF'nin seviye dalgalanmaları piyasadaki genel fiyat oluşum mekanizmasına doğrudan yansır.
Elektrik tedarik maliyetlerinin belirlenmesinde PTF kritik bir gösterge olarak kullanılır. Tedarikçiler PTF üzerinden belirlenen referans fiyatı esas alarak müşterilere sundukları elektrik enerjisinin maliyetini ve revize edilmiş fiyatları oluştururlar. PTF'deki artışlar tedarik şirketlerinin satın alma maliyetlerini yükselterek, nihai tüketici fiyatlarına yansıma eğilimindedir. Ayrıca piyasa dalgalanmalarına bağlı olarak ortaya çıkan belirsizlik durumlarında akıllı tedarik stratejileri ve uzun vadeli sözleşme düzenlemeleriyle bu maliyet artışlarının etkileri en aza indirilmeye çalışılır. Böylece elektrik piyasasındaki rekabet ve şeffaflık PTF'nin tedarik maliyetlerini dengeleyen önemli bir araç olmasını sağlar.
Serbest tüketici statüsündeki işletmeler enerji piyasasında standart dağıtım tarifelerinin dışında, rekabetçi ve esnek tedarik seçeneklerinden faydalanabilmektedir. Bu durum piyasa takas fiyatı verilerinin gelecekteki fiyat dalgalanmalarını öngörmede ve bütçe planlamasında kritik bir rol oynamasını sağlar. PTF piyasada arz ve talebin dengeye oturduğu noktada belirlenen referans fiyat olduğundan serbest tüketiciler bu veriyi temel alarak en avantajlı sözleşme koşullarını yakalayabilirler. Böylece maliyetleri kontrol etmek ve enerji harcamalarını optimize etmek mümkün hale gelir.
Serbest tüketici statüsündeki işletmeler tedarikçiler arasında rekabetin oluşturduğu fiyat farklılıklarından yararlanarak PTF'ye dayalı dinamik fiyatlandırma stratejileri geliştirebilir. PTF'nin açık ve şeffaf olarak belirlenmesi serbest tüketicilerin piyasa risklerini minimize etmelerine olanak tanır. Bu durum enerji maliyetlerinin öngörülebilir olmasını ve uzun vadeli enerji planlamalarında stratejik avantaj sağlayarak işletmelerin rekabet gücünü artırmasına yardımcı olur.
Piyasa takas fiyatı (PTF) ile yenilenebilir enerji kaynaklarını destekleme mekanizması (YEKDEM) elektrik piyasasında farklı amaçlar ve hesaplama yöntemleriyle öne çıkar. Her iki mekanizma da nihai elektrik fiyatlarına yansıyacak önemli bileşenlerdir; ancak, kaynakları, hesaplanma periyotları ve kullanım hedefleri bakımından belirgin farklılıklar barındırır.
PTF ile YEKDEM arasındaki farklar şöyledir;
Hesaplama Periyodu: PTF gün öncesi, saatlik bazda piyasada arz ve talebin kesişme noktasında belirlenir. YEKDEM ise aylık bazda hesaplanır. Hesaplama süreci tamamlandıktan sonra açıklanır.
Amaç ve Fonksiyon: PTF piyasanın referans fiyatı olarak işlev görür. Elektrik üretim maliyetlerini, yakıt fiyatlarını ve arz-talep dengesini yansıtır. YEKDEM yenilenebilir enerji kaynakları santrallerine destek sağlamak amacıyla üretilen elektriğe teşvik uygulayan mekanizmadır.
Hesaplama Yöntemi: PTF merit order yöntemiyle en düşük üretim maliyetinden başlayarak arzu edilen tüketim miktarına ulaşılana kadar olan santralin fiyatı esas alınır. YEKDEM yenilenebilir enerjinin desteklenmesine yönelik düzenleyici kurumlar tarafından belirlenen teşvik bedeli esas alınır. Bu değer ilgili santrallerin ürettikleri elektriğe uygulanır.
Kullanım Alanı: PTF piyasa katılımcılarının (üretici ve tüketici) tüm elektrik işlemlerinde referans fiyat olarak kullanılır. YEKDEM sadece yenilenebilir enerji santrallerinde bu santrallerin maliyetlerini düşürüp yatırımın geri dönüşüne katkı sağlamak amacıyla uygulanır.
Günlük PTF değişimleri EPİAŞ'ın şeffaflık platformu üzerinden kolayca izlenebilir. EPİAŞ gün öncesi piyasasındaki saatlik işlemlere dayalı olarak hesaplanan PTF verilerini düzenli olarak günceller. Bu veriler piyasada gerçekleşen arz-talep dengesine ilişkin temsili bir fiyat ortaya koyar. Kullanıcılar EPİAŞ'ın resmi raporlama ve veri görselleştirme araçları sayesinde anlık ve günlük bazda fiyat değişimlerini takip edebilir. Grafik ve tablolar hem görsel hem de sayısal veriler sunarak fiyat dalgalanmalarını net biçimde gözlemlemeyi sağlar.
Aylık PTF değişimlerini takip etmek ise daha geniş bir perspektif sunar. Aylık veriler günlük dalgalanmaların ortalamasını ortaya koyarak piyasadaki genel trendi yansıtır. Bu veriler EPİAŞ ve diğer enerji pazar analiz şirketleri tarafından yayınlanan detaylı raporlar ve analizlerde yer alır. Enerji piyasası ile ilgili yayın yapan siteler ve analiz raporları aylık PTF ortalamalarını izleyip fiyat trendlerindeki artış ya da azalışların nedenlerine dair yorumlar sunarak işletmelerin stratejik planlamalarında önemli referanslar oluşturur.
Elektrik birim fiyatı üretimin başından son tüketiciye kadar olan tüm maliyet kalemlerinin toplamından ortaya çıkar. İlk olarak elektrik üretim maliyetleri devreye girer; bu maliyetler arasında kullanılan yakıt türünün fiyatı santrallerin işletme maliyetleri, bakım giderleri ve üretim verimliliği önemli rol oynar. Üretimin yanı sıra elektrik enerjisinin iletim ve dağıtım aşamalarındaki altyapı yatırımları, bakım ve yenileme maliyetleri de birim fiyatın oluşumunda etkili olur.
Buna ek olarak elektrik birim fiyatı hesaplanırken devlet tarafından uygulanan vergi, enerji fonları, KDV gibi yasal yükümlülükler ve teşvik mekanizmaları da göz önünde bulundurulur. Kademeli tarife sistemleri sayesinde mesken, ticari veya sanayi aboneleri için farklı tüketim aralıklarına göre belirlenen fiyatlar tüketim miktarına, bölgesel altyapı farklılıklarına ve piyasa dinamiklerine göre şekillenir. Bu şekilde üretim maliyetleri, dağıtım giderleri ve ek maliyetlerin birleşimi elektrik birim fiyatını oluşturur.
